Maxaa ka jira eedaha loo tirinayo Muslimiinta iyo cabsida reer Galbeedka?

Inta ka badan hal milyan oo soogalooti iyo qaxooti isagu jira ayaa soo gaaray Yurub sanadkii 2015-kii, kuwaasoo aad uga tiro badan dadkii caadi ahaan iman jiray waddamada Yurub sanadihii ka horeeyay. Heerka qulqulka qaxootiga wuxuu ahaa mid sii siyaadayay marba marka ka dambeyso. Sababaha ay dadkaan u imaanayeen waxaa ka mid ah dagaalada ka jira waddamadooda, saboolnimada iyo xadgudubyada xaquuqda aadanaha oo ku sii badanaya meelaha ay ka soo cararayaan. Dadkaan waxay raadinayaan rajo, amaan iyo nolol cusub. 

Dhinaca kale, marka laga soo tago kuwa cusub, waxaa jirto cabasho laga cabanayo culeyska dhaqaale, amaan daro iyo dhaqan ee lagala kulmayo qaxootigii hore u joogay. Sidaas daraadeed, iyadoo lagu kala qeybsan yahay in qaxootiga la soo dhaweeyo iyo in kale, haddana habdhaqanka xaqootiga Muslimiinta ma ahan mid u hiilinayo in laga soo dhaweeyo waddamada Yurub, waayo, Muslimiinta badankood waxay ku dhaqmaan wax ka duwan waxa ay rumeysan yihiin. Sidaas daraadeed, Muslimiinta marka ay waddamada reer Galbeedka soo galeen waxay la yimaadeen diinta islaamka oo lagu barxay dhaqankooda, ka dibna waxyaabaha ay reer Galbeedka ka barteen dhaqanka Muslimiinta waxay noqdeen, argagaxisanimo, ma shaqeystanimo, ku xadgudubka nidaamka ceymiska bulshada, dumar garaacida, gudniinka gabdhaha, kufsiga iyo dembiyo kale oo badan. Waxyaabahaana waa waxa dhaliyay in reer Galbeedku su'aal ka keenaan in lala noolaan karo dad ay diintooda iyo dhaqankooda uu sidaan yahay.

Haddaba su'aashu waxay tahay, maxaa ka run ah eedaha loo xambaarinayo qaxootiga Muslimiinta iyo cabsida reer Galbeedka?

Qoraalkan ma ahan mid Muslimiinta looga soo horjeedo ama loogu hiilinayo reer Galbeedka, balse waxaa la yiri "gari Alley taqaanaa" sidaasi daraadeed, waxaa muhiim ah in la qiro iney wax ka jiraan eedaha qaarkood iyo cabsida ay qabaan reer Galbeedka, sababahan soo socda awgood.  

Muslimiinta u soo haajirtay reer Galbeedka waxay badankooda ku nool yihiin xaafado isku raran ah. Xaafadahaas oo tayada nolosha iyo adeegyada bulshada ay aad ugu liitaan. Xaafadaha qaarkood, waa ku adag tahay iney galaan hay'adaha adeega bulshada iyo kuwa dowliga ah. Waxaa la dhagxiyaa booliska, ambalaasta iyo kooxaha dabdemiska. Inta badan xaafadahan waxaa si dadban uga taliya oday dhaqameedyada iyo imaamyada masaajida, wixii dhacana waxaa lagu dhameeyaa xeer jajab iyo shareecada islaamka bedelkii maxkamadaha waddamada ay ku nool yihiin. 

Xaafadaha qaarkood, basaska waxaa "mukulaal madow" ka ah odayaal ajnabi ah oo amaanka ilaaliya, halka xaafadaha qaar ay xoreysteen kooxo gaangis ah, oo caba qamriga, sidoo kalena isticmaala daroogada iyo ka ganacsigeeda, kuwaasoo geysta dilal, dhac, iyo kufsi, mararka qaarkoodna iyada dhexdooda koox koox isu dila. Waxaana hab dhaqankaan foosha xun kaga dayday caruur ay dhaleen dadkii wax marti geliyay. 

Eedaha loo tirinayo Muslimiinta intaas kuma eka, waxaa ka mid ah, waxay isticmaalaan luqadahooda, dharka xijaabka ah iyo cuntada xalaasha ah, iyaga oo dhinac iska dhigaya wixii la xiriira dhaqanka reer Galbeedka. Meelaha qaar, waxay leeyihiin iskuulo iyaga u gaar ah iyo masaajidyo qaarkood lagu maalgeliyay lacagta canshuur bixiyayaasha waddamada martida geliyay, waxaana ka soo aflaxa goobahaas caruur gaangis noqota iyo dhalinyaro cabsan fikirka jihaadiga, kuwaasoo abaalkii soo dhaweynta iyo deeqsinimada ku bedelay colaad iyo naceyb ku wajahan dhaqanka iyo waxyaabaha ay qiimeeyaan dadka ay martida u yihiin. 

Tan kale, Muslimiinta ma dhex galaan bulshaweynta kale ee cadaanka ah, iyaga dhexdooda ayaa qowmiyad qowmiyad isku guursada. Iyaga oo Muslimiin wada ah, haddana waa dhif iyo naadir inaad aragto qowmiyad ka guursaneyso qowmiyad kale, halka wada tumashada aysan ku xirneyn qowmiyad. Waxaa intaas dheer, waxay jebiyaan sharciyada dowladaha martida geliyay, waxayna qiyaamaan lacagta ceyrta, iyagoo iska dhigaya Muslimiin diinta ku dhegan. Marka eedaha loo tirinayo Muslimiintu waa kuwo xaqiiqo ah inkasta oo aysan boqolkiiba boqol aheyn. 

Dhinaca kale, cabsida ay qabaan reer Galbeedka ayaa ah haddii Muslimiinta ku soo bataan waddamadooda, iney ka hirgelin karaan mabaadiidooda islaamiga ah iyo dhaqankooda fowdada ah, iyaga oo codsan doona mudnaan dheeraad ah sida in wax laga bedelo sharciyada qaar ama la soo rogo sharciyo dadka aan Muslimka aheyn ku qasbi kara iney wax ka bedelaan hab nololeedkooda ama ka guuraan xaafadaha ay Muslimiinta ku badan yihiin. Tusaale, sanadihii ugu dambeeyay meelo Galbeedka ka mid ah, Muslimiinta waxay dalbanayeen shrciyo iyaga u gaar ah sida, sharciga furiinka islaamiga ah, in imaamyada loo ogolaado iney casharo islaami ah siiiyaan caruurta Muslimiinta ee dhigata dugsiyada dowlada iyo in gabdhaha iyo wiilasha la kala saaro marka ay qaadanayaan casharada jinsiga, dabaasha iyo jimicsiga. 

Waxaa intaas dheer, waxay soo rogi karaan sharciyo dembi ka dhigaya waxyaabaha ay ku madadaashaan reer Galbeedka sida, cabidda qamriga, muusikada, iyo ciyaarida noocyada kale duwan ee qamaarka. Sida taariikdu muujineyso, Muslimiintii u soo haajirtay magaalada Madiina, waxay sameysteen sharciyo iyada u gaar ah, shan sano ka dibna waxay Madiina ka eryeen Yahuudii hore u deganeyd, markii ay wada noolaan waayeen labadii dhaqan. Taasi waxay tusaale u tahay in wixii hore u dhacay ay soo noqon karaan mar kale. 

Tan ugu daran, Muslimiinta waxay gacmahooda ku qaadan karaan shacriga, iyaga oo dilaya kuwa caaya ama dhaleeceeya waxyaabaha ay rumeysan yihiin. Waxaa arintaas ka marqaati kacaya, waxaa la yiri "abeeso dhul u eki ayay kugu dishaa" inta badan qaraxyada ka dhacay meelo badan oo Yurub iyo Mareykanka ka mid ah waxaa fuliyay dhalinyaro ku dhalatay ama ku kortay waddamada reer Galbeedka, kuwaasoo laga filayay iney wax wanaagsan ku soo kordhiyaan waddamada soo korsaday, taasi bedelkeedana waxay arintii noqotay "ninkii barbaarshay baahal nool ka baxsay ama boqna goy". Taasna waa waxa keenay cabsida iyo kala shakiga maanta jira. 

Sidaas daraadeed, kororka Muslimiinta iyo kala qoqobnaanta bulshada oo sii siyaadana waxay keeni kartaa dagaalo sokeeye. Taasna ma burburineyso oo keliya ilbaxnimada, xorriyada, iyo dimuqraadiyadda reer Galbeedka balse waxay muwaadiniintooda ka dhigeysaa muwaadiniin heerka labaad ah, oo ku takooran waddamadooda, natiijadana waxay noqon kartaa musiibo, wadanka wax marti geliyayna u keenta khasaaro. 

Haddaba, reer Galbeedka waxaa xal u noqon karta iney qaxootiga Muslimiinta ku celiyaan waddamadii ay ka yimaadeen. Muslimiinta waxaa iyagana xirsi xir u noqon karta iney labo mid uun yeelaan. Iney ka baxaan diinta islaamka, oo ay u hogaansamaan fikirka reer Galbeedka. iyagoo dhagaha ka fureysanaya hanjabaadaha aakhiro, haddii kale waa iney ku laabtaan waddamadooda, waayo, kuma noolaan  karaan labo wejileyn iska cad, iyaga oo raba dheefta reer Galbeedka, dhinaca kalena dhibsanaya dhaqanka reer Galbeedka. 

Marka waa iney ku laabtaan waddamadooda oo ay ku dhaqmaan shareecada islaamka, si ay  u tusaan in dhaqankooda iyo diintooda ka wanaagsan tahay hab nololeedka reer Galbeedka, waayo suuragal ma ahan shareecada islaamka oo ay ka fulin waayeen waddamadooda iney ka fuliyaan waddamada reer Galbeedka, in taas lagu riyoodo waqtigaana waxay noqoneysaa waali cad.